Азербайджанская литература

Роман-реквием Акрама Айлисли “Каменные сны” посвящён осмыслению армяно-азербайджанского конфликта в период его нарастания в конце 1980-х годов. Значительное место в романе занимает история родного села автора – Айлис в Нахичеванской области, большую часть населения которого составляли армяне, почти поголовно уничтоженные во время резни 1919 года. Роман вызвал резкое неприятие в Азербайджане, где писатель был обвинён в симпатиях к армянам и раскритикован азербайджанскими СМИ, Союзом Писателей (в котором Айлисли состоял более 20 лет), культурными и религиозными авторитетами, Президентом и Парламентом Азербайджана. Негодование вызвало и то, что в книге автор описывает азербайджанцев на армян, в частности, кровавые погромы в Баку и Сумгаите. По мнению ряда западных СМИ, в романе присутствует критика Гейдара Алиева за установление в Азербайджане политической тирании. Это не просто художественный текст, это исключительно смелый поступок писателя – истинного патриота, ради чести и достоинства своего народа не страшащегося говорить горькую правду. Сказанная соотечественником, в чьей любви к отчизне никто не усомнится, она особенно нужна и полезна. Полезна всем – русским, армянам, грузинам, сербам и албанцам, арабам и израильтянам – всем, мучительно ищущим общий язык. Что делать писателю, не умеющему ни молчать, ни понижать голос? А то и делать, что делает Акрам Айлисли, вставший поперек ненависти.

“Böyük ruhlar, böyük çaylar kimidir”– deyir bir yazısında. “Dibləri heç vaxt eyni qalmaz”. Həyatdan anlayan biri kimi Panait İstraitiyə də bildiyi bir yolu getməkdən, oxşar taleyi yaşamaqdan, tanıdığı sularda üzməkdən hüzünlü bir şey ola bilməzdi. Odur ki, dayanmaq mümkün deyil. Bəlkə də, elə o bu dünyaya da harasa getmək üçün gəlmişdi. Yaşadığı bir həyatı bəyənməyib, bizim həyatımıza gələn və bundan da qane olmayıb başqa bir həyat arayışına çıxan bir insan hekayəsdir bu. Panait İstraiti.

Həyatı qeyri-adi hadisələrlə zəngin olan, özünəməxsus xarakteri ilə seçilən Leonardo da Vinçi haqqında yazılmış bu əsəri oxuduqca onun şəxsiyyəti bütün əzəməti ilə gözləriniz önündə canlandıracaq.

“Mirzə Ələkbər Sabir haqqında xatirələr” kitabı “XAN” nəşriyyatının “Xatirə ədəbiyyatı” silsiləsinə aiddir. Kitabın tərtib olunmasında Azərbaycan Uşaq və Gənclər Ədəbiyyatı Nəşriyyatında 1962-ci ildə A.Zamanovun naşirliyi və H.Araslının redaktorluğu ilə işıq üzü görən “Müasirləri Sabir haqqında” nəşrinə istinad edilib.

“Molla Nəsrəddin” ədəbi məktəbinin banisi, böyük Azərbaycan yazıçısı Mirzə Cəlil Məmmədquluzadənin “Xatiratım”ı “Xatirə ədəbiyyatı” seriyasından dərc etdiyi beşinci kitabdır. Oxuduqca yazıçını əhatə edən proseslər və ədibin müasirləri haqqında heç bir ideoloji təsirə məruz qalmamış məlumatlar əldə edə, dövrün mübahisəli məsələlərindən, dönüş məqamlarından xəbərdar ola biləcəksiniz.

Kitabda böyük Azərbaycan mütəfəkkiri Hüseyn Cavidin ailə üzvlərinin – həyat yoldaşının və qızının Cavid haqqındakı xatirələri toplanıb. Bu xatirələr şairin acı taleyinin ağır anlarını bir daha yaşamaqla yanaşı oxucuya, böyük sənətkarın irsinin əbədiliyinə inam hisslərini aşılayır.

“Xatirələrim” adlı bu kitabda görkəmli teatr xadimi, Azərbaycanın ilk xalq artisti Hacağa Abasov böyük ömrünün ən qaynar çağlarını xatırlamışdır. 1906-34-cü illərdən bəhs edən bu xatirələr Azərbaycan incəsənətinin həmin dövrü ilə yaxından tanış olmaq istəyən hər bir oxucu üçün qiymətli məlumat mənbəyidir.

Romanı Ermənistanla I Qarabağ müharibəsi illərinin başlanğıcında Azərbaycanın daxilində baş verən hadisələrdən bəhs edir. Eyni zamanda, “İdeal” romanından bizə tanış olan mərhum Səməd Rəhimlinin ruhu ilə (daha doğrusu, bizim təsəvvürümüzdə fantastik olan “o dünyadan” gəlmiş Səmədlə) oğlu, polis işçisi Səminin arasında gərgin, dramatik, elmi mübahisədən danışılır. Romanın adı – “Qəbiristan” kəlməsi həmin elmi mübahisədən doğan nəticədir.

Azərbaycan poeziyasının görkəmli nümayəndəsi Əli Kərim haqqında yazılmış bu xatirə onun dostu, mərhum nasir və dramaturq Altay Məmmədova məxsusdur. Memuarda Əli Kərimin ömür yoluna işıq tutub poeziyasının dərin qatlarına enməklə şəxsiyyətiylə yaradıcılığının bir bütöv olduğu oxucuya çatdırılıb. Layihəmizə uyğun olaraq əsər ixtisarla nəşr olunur.

Əsərdə Əmir Teymurun yürüşləri ərəfəsində Azərbaycandakı mövcud ictimai-siyasi şəraitdən, xalqın azadlıq mübarizəsindən bəhs olunur və Nəsiminin bu mübarizədəki rolu işıqlandırılır. Eyni zamanda Teymurla Nəsimi və Nəsimi ilə xalq arasındakı maraqlı məqamlara aydınlıq gətirilib. Dövrün bütün bu hadisələri İsa Muğanna tərəfindən özünəməxsus şəkildə əks olunub.

Londondakı «Reform» adlı klubun üzvü Fileas Foq dostları ilə dünyanı 80 gün ərzində dövr edəcəyinə dair mərc gəlir və bununla da heyrətamiz bir hekayə başlayır…

Dereklə evli olan milyonçu qızı Rut başqa birini – qraf Roşu sevir, onun yanına getmək üçün qatara minir. Elə həmin gecə qatarda qətlə yetirilir. Xəfiyyə Erkin Puaro qatili tapmaq üçün dərhal hərəkətə keçir…

Roman məşhur xəfiyyə Şerlok Holmsun doktor Vatsonla tanışlığı ilə başlayır. Londondakı iki müəmmalı ölüm isə bu tanışlığı dostluğa çevirir. Məlum olur ki, hər iki ölüm əslində qətldir…

“XAN” nəşriyyatının “Xatirə ədəbiyyatı” silsiləsindən təqdim etdiyi ikinci kitab Fridrix Bodenştedtin “Mirzə Şəfi haqqında xatirələr” kitabıdır. Kitabda 1844-cü ildə Qafqaz canişini general Netqardtın təklifi ilə Almaniyanın Hannover şəhərindən Tiflisə gələn Fridrix Bodenştedtin “tatar” dilini öyrənmək üçün Mirzə Şəfi ilə görüşməsindən, aralarında yaranan səmimi münasibətdən və Mirzə Şəfinin sevgilərindən, qadınlar haqqında düşüncələrindən və onlara böyük hörmətindən bəhs edilir. Ümumiyyətlə, kitab, bu böyük söz adamı haqqında məlumat almaq və onu az da olsa tanımaq üçün yeganə mənbə hesab edilir.

Azərbaycan xalq artisti Əli Zeynalov bu kitabda ömrünün yeniyet-məlik illərindən başlayıb yaşlı çağlarınadək teatrla, sevdiyi aktyor sənəti ilə bağlı xatirələrindən bəhs edib. Böyük aktyor sonda “Əgər mənim iki ömrüm olsaydı, onu yenə də sevdiyim sənətə qurban verərdim!” qənaətinə gəlir. Kitab aktyorun yaşadığı dövrdə incəsənətə, teatr sənətinə olan münasibəti öyrənmək baxımından da əhəmiyyətlidir.

“Xan” nəşriyyatının “Xatirə ədəbiyyatı” seriyasından nəşr etdiyi ilk kitab görkəmli Azərbaycan yazıçısı və dramaturqu Cəfər Cabbarlı haqqındadır. Xatirələrin müəllifi isə yazıçının əmisi qızı və həyat yoldaşı olan Sona xanım Cabbarlıdır. Bu kitabı oxumaqla siz yazıçının həyatının bütün dönəmləri – uşaqlığı, gənclik illəri, yaradıcılığı haqda ətraflı məlumat alacaqsınız. Həm də bu həyatın ən yaxın şahidi olmuş bir xanımın dilindən.

Təqdim etdiyimiz Əziz Nesinin “Belə gəlmiş, belə getməz” kitabı “Xatirə ədəbiyyatı” seriyasından 20-ci kitabdır. Bioqrafiya Əli Nesinin “Basdırılmışı axtaran adam” (“Nesin Nəşr”, 2012) adlı kitabından götürülüb. Kitabda bu maraqlı türk yazıçısının həyat tarixçəsi ilə yaxından tanış olacaq, yaradıcılığı ilə bağlı əhəmiyyətli faktları öyrənə biləcəksiniz.

Romanda da yazıçı SafAğ elmini ODƏR dilində dərk etməyə çağırır. Onun inamına görə təhrif olunmuş adların bərpası millətin qurtuluş simvoludur. Təhrif olunmuş tarix bizim gələcəyimizin təhrif olunmasına gətirib çıxardır. Ona elə gəlir ki, keçmişin təhrifləri gələcəyin təhrifi olur. Fal kitabında olduğu kimi, keçmiş gələcək zamanı proqramlaşdırır. Oxucular bu əsərlə Azərbaycanın aşıq ədəbiyyatına fərqli prizmadan baxmağa dəvət olunur…

Kitabda XIX əsrin sonu – XX əsrin əvvəllərində yazıb yaratmış Azərbaycan ədibi, ictimai-siyasi xadim, mollanəsrəddinçi, publisist, pedaqoq Ömər Faiq Nemanzadənin xatirələri yer alıb. Təəssüf ki, Ömər Faiqi xatirələrini bitirməyə imkan verməyiblər. Kitab geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulub.

Dahi şair Nizami və Atabəy hökmdarı Məhhəməd Cahan Pəhləvanın XII əsr Azərbaycanı təsvir olunur. Atabəylər sarayında, Azərbaycanın siyasi dairələrində gedən proseslərə işıq salınır. Bu əsərdə Nizami Gəncəvi “axeylərin” rəhbəri olaraq qeyd olunur. Və Nizami Gəncəvinin dilindən tarixi sirlərə, OdƏr həqiqətlərinə işıq salınır, SafAğ elminin əsaslarına toxunulur.