Войти
Текст
отзывы: 0 | рейтинг: 0
Uşağı necə sevməli
Yanuş Korçak
Yanuş Korçak (1878-1942) – yəhudi əsilli polyak yazarı, pedaqoq, həkim, ictimai xadim olmuşdur. 1911-ci ildən Korçak həkimlik sənətini buraxaraq özünü yetim uşaqlara həsr edib, xeyriyyəçilər taparaq yəhudi uşaqlar üçün “Yetimlər Evi” yaradıb və ömrünün axırınadək ona rəhbərlik edib. Eyni zamanda yazıçılıqla məşğul olub, “Uşaqları necə sevməli” adlı kitab yazıb. “Yetimlər Evi”ndə uşaqların özünüidarəetməsi sahəsində novator ideyalarını tətbiq edib, pedaqogikanın uşaqlar haqqında elm deyil, insan haqqında elm olduğunu irəli sürüb. Y.Korçakın uşaqlar üçün yazdığı çoxsaylı əsərləri, tərbiyə haqqında yazdığı 20 kitabı, məqalə və gündəlikləri uşaq psixologiyasının dərinliklərini öyrənməkdən ötrü qiymətli mənbədir, bu əsərlər yazıçını dünyanın ən böyük pedaqoqları sırasına qoyur. Təsadüfi deyil ki, 1978-ci il UNESCO səviyyəsnidə Yanuş Korçak ili elan olunub. Korçakın qəhrəmanlığı və əzabkeşliyi əfsanəyə çevrilib, haqqında çoxlu əsərlər yazılıb və filmlər çəkilib, Polşada və Yerusəlimdə abidələri ucaldılıb. 1942-ci ildə hitlerçilər “Yetim Evini” köçürmək əmrini verəndə, Yanuş Korçak 200 uşaqla birlikdə yük vaqonlarına doldurulub qaz kamerasına göndərilir. Son anda Korçakın azad olunmaq əmri gəlir. Lakin, Y.Korçak uşaqlardan ayrılmaq istəmir, könüllü olaraq onlarla birlikdə ölümü seçir.
Yanuş Korçak
Uşağı necə sevməli
UŞAQ AİLƏDƏ
1. NECƏ, NƏ VAXT, NƏ QƏDƏR, NIYƏ?
Cavab gözləyən xeyli sayda sualın, həllini tələb edən çox sayda şübhənin olacağını qabaqcadan hiss edirəm. Cavabı da verirəm:
– Bilmirəm.
Kitab, sən hər dəfə onu kənara qoyaraq, fikirlərinin saplarını toxumağa başlayanda məqsədinə çatır. Yox, əgər, səhifələri vərəqləyərək, dəqiq göstərişlər və reseptlər axtarışı ilə, bu göstərişlərin azlığına dilxor olursansa, bilməlisən: bu kitabda məsləhət və təlimatlar varsa da, onlar müəllifin iradəsindən asılı olmayaraq meydana çıxıb.
Tanımadığım valideynlərin naməlum şəraitdə mənə tanış olmayan uşağı necə tərbiyə edə biləcəyini, bunu necə bacaracaqlarını bilmirəm və bilə də bilmərəm .
“Bilmirəm” kəlməsini, elm üçün həqiqətə getdikcə yaxınlaşan yeni fikirlərin yarandığı, doğulduğu dumanlığa bənzətmək olar.
“Bilmirəm” – bu, analitik fikirləşməyə öyrədilməmiş ağıl üçün qorxuducu boşluqdur.
Mən uşaq haqqındakı müasir elmin sirli, həyatla və heyrətləndirici gözlənilməzliklərlə dolu yaradıcı “bilmirəm”ini anlamanızı və sevmənizi istəyirəm.
Anlamanızı istəyirəm: heç bir kitab, heç bir həkim sizin öz ciddi fikrinizi, öz diqqətli baxışınızı əvəz edə bilməz.
Analığın qadını nəcibləşdirdiyini, onun yalnız ana olaraq, mənən yetişdiyini tez-tez eşitmək olar. Həqiqətən, analıq öz parlaq alovu ilə qadının mənəvi varlıq vəzifələrinə aydınlıq gətirir, lakin bu vəzifələri nəzərə almamaq, qorxaqcasına sonraya saxlamaq, onları paket halında pulla əldə edə bilməməkdən incimək də mümkündür.
Sənə lazım olan fikirləri hasil etməyi kiməsə tapşırmaq öz körpəni doğmağı kənar qadına tapşırmaq kimidir. Özünün əzablarla doğurmalı olduğun fikirlər kateqoriyası mövcuddur, elə onlar da ən qiymətli fikirlərdir. Onlar sənin ana olduğunu, körpəyə döş, yoxsa əmcək verəcəyini, onu insan, yoxsa dişi kimi tərbiyə edəcəyini, ona rəhbərlik edəcəyini, yoxsa zorla cilovlayıb, ardınca çəkəcəyini, onunla oynayıb-oynamayacağını, ona olan zərifliyinlə biganə, yaxud səni sevməyən ərin əzizləməsinin yerini doldurub-doldurmayacağını, böyüyəndə isə taleyin öhdəsinə atıb-atmayacağını həll edir.
2. SƏN, “MƏNIM KÖRPƏM” DEYIRSƏN
Bu söz birləşməsini hamiləlik zamanı işlətməyə daha çox haqqın var. Şaftalı tumu kimi xırdaca ürəyin döyünməsi sənin nəbzinin əks-sədasıdır. Sənin tənəfüsün ona oksigen verir. Hər ikinizdə ümumi qan axır və bu qanın hər damlası sənin, yoxsa körpənin olacağını bilmir. Sənin çeynədiyin çörək dilimi onun qaçmasına yardımçı olacaq ayaqlarının, onu qoruyacaq dərinin, görəcəyi gözlərin, fikirlərini doğuracaq beynin, sənə uzadacağı əllərin, sənə “Ana!” deyə səslənəcəyi təbəssümün tikinti materialıdır.
Hələ hər ikinizin qarşısında duran o həlledici dəqiqəni birlikdə yaşayacaq, ağrıdan iztirab çəkəcəksiniz. Bir gün zəng çalınacaq: “Vaxtdır”. Bətnindəki körpə də elan edəcək: öz həyatımla yaşamağa hazıram və sən də ona səslənəcəksən: artıq özün yaşaya bilərsən, yaşa balası.
Onun üçün ağrılı olduğunu düşünmədən, güclü ürpəşmə ilə onu özündən dünyaya doğru qovacaqsan və o da, sənin üçün ağrılı olduğunun qayğısına qalmadan, qüvvətlə və cəsarətlə irəli atılacaq..
Amansız aktdır.
Xeyr. Sən də, o da onun səndən öz hissəsini götürərək, əbədi və ümumi həyat qanununa görə, ona düşəndən daha artığını götürməməsindən ötrü, birlikdə yüz minlərlə gözə görünməyən, xırda, heyrətləndirici dərəcədə tərtibli hərəkətlər edəcəksiniz.
– Mənim körpəm.
Yox. Nə hamiləlik aylarında, nə də doğuş saatlarında körpə sənin olmur.
3. DOĞDUĞUN KÖRPƏNIN 10 FUNT ÇƏKISI VAR
Onda səkkiz funt su və bir ovuc da karbon, kalsium, azot, kükürd, fosfor, kalium, dəmir var. Sən səkkiz funt su və iki funt kül doğmusan. Körpənin hər bir damlası yağış damcısı, qar dənəsi, duman, şeh, su, şəhər kanalındakı çöküntü olub. Karbon, yaxud azotun hər bir atomu milyonlarla müxtəlif maddələrlə birləşmiş, ya da bu birləşmələri dağıtmışdır. Sən yalnız olanları bir yerə toplamısan.
Sonsuzluqda asılı qalmış Yer.
Yaxın ulduza – Günəşə qədər 50 milyon mil var.
Balaca Yerimizin diametri cəmisi on millik soyumuş nazik qabıqlı 3000 millik od kürəsidir.
Alovla dolu nazik qabıq üzərində okeanlar arasında quru adacıqları var.
Quruda, ağacların və kolların, milçəklərin, quşların, heyvanların arasında insanlar qaynaşır.
Milyonlarla insan arasında sən də dünyaya nə isə gətirmisən. Bəs nə? Saplaq, tozcuq – heç nə.
O, hətta 1000 dəfə böyüdülsə belə nöqtə böyüklükdə olacaq bakteriyanın öldürə biləcəyi qədər zəifdir…
Ancaq bu heçnə dəniz dalğasıyla, küləklə, ildırımla, Günəşlə, Kainatla eyni cismdəndir. Bu tozcuq taxılla, otla, palıdla, palma ilə, quşlarla, şir balası ilə, dayça ilə, küçüklə qan qohumudur.
O, hiss edən, görən, iztirab çəkən, sevinən, sevən, ürək qızdıran, nifrət edən, inanan, şübhə edən, cəzb edən və itələyən bir varlıqdır.
Bu toz dənəsi ulduzları və okeanları, dağları və uçurumları – hər şeyi öz düşüncələriylə qucaqlayır. Ruhun məzmunu yalnız başqa miqyaslarda olan bütöv bir kainat deyilsə, bəs nədir?
Heçlikdən yaranan və daxilində Tanrını yaşadan insan təbiətinin əbədi ziddiyyəti belədir.
4. SƏN, “MƏNIM KÖRPƏM” DEYIRSƏN
Yox, bu körpə hamınındır – ana və atanın, baba və ulu babalarındır.
Kiminsə əcdadlar arasında yatan uzaq məni, kiminsə çürümüş, çoxdan unudulmuş səsi birdən-birə sənin körpəndə səslənib.
Üç yüz il əvvəl, müharibə, ya da sülh zamanı, çarpazlaşmış irqlər, xalqlar, siniflər kaleydoskopunda – qarşılıqlı razılıqlamı, zorlamı, ehtiras dəqiqəsindəmi, sevgi həzzindəmi – kimsə kimisə əldə edib, aldadıbmı, tovlayıbmı – heç kəs bilmir, kim, nə vaxt, necə, ancaq Allah bunu talelər kitabına yazıb və artıq, antropoloq onun kəlləsinin formasına, yaxud saçlarının rənginə görə təxminlər etməkdədir.
Bəzən körpə özünün atılmış, doğma ata evində yad olduğunu uydurur. Elədir ki, var: onun obrazını təkrar etdiyi şəxs bir əsr əvvəl ölüb.
Körpə xırda yığcam ieroqliflərlə doldurulmuş papirusdur, onların yalnız bir hissəsini oxuya bilərsən, bəzilərini isə pozub qaralaya və öz məzmununla doldura bilərsən.
Dəhşətli qanundur. Yox, əladır. O sənin hər bir körpəndə ölməz nəsillər zəncirinin birinci həlqəsini yaradır. Bu “yad” körpədə özünün yatmış hissəni axtar. Bəlkə də onu tapacaqsan, hətta, bəlkə inkişaf etdirə biləcəksən.
Körpə və sonsuzluq.
Körpə və əbədiyyət.
Körpə – boşluqdakı tozcuqdur.
Körpə – zamandakı andır.
5 .SƏN: “O… (ETMƏLIDIR) … ONUN … (ETMƏSINI) ISTƏYIRƏM..” – DEYIRSƏN
Sən onun oxşar olmalı olduğu nümunə axtarırsan, ona layiq həyat modelləşdirirsən.
Nə olsun ki, ətraf ortabablıq və adilikdir. Nə olsun ki, ətraf bozluqdur.
Adamlar əlləşir, eşələnir, vurnuxurlar – xırda qayğılar, əhəmiyyətsiz canatmalar, bayağı məqsədlər.
Aldadılmış ümidlər, boş-boşuna kədər, əbədi sıxıntı.
Ədalətsizlik zəfər çalır.
Buz kimi biganəlik səbəbindən soyuyursan, ikiüzlülük üzündən nəfəsin kəsilir.
İynə və caynaqlarla təchiz olunanlar hücum edir, sakit təbiətlilər özünə qapılır.
Axı adamlar yalnız əzab çəkmir, həm də ləkələnirlər.
Uşaq necə olmalıdır?
Mübariz, yoxsa əməkçi, rəhbər, yoxsa sıravi? Bəlkə, qoy, sadəcə, xoşbəxt olsun?
Xoşbəxtlik haradadır, nədədir? Ona doğru yolu bilirsənmi? Bilənlər varmı?
Yanuş Korçak
Yanuş Korçak (1878-1942) – yəhudi əsilli polyak yazarı, pedaqoq, həkim, ictimai xadim olmuşdur. 1911-ci ildən Korçak həkimlik sənətini buraxaraq özünü yetim uşaqlara həsr edib, xeyriyyəçilər taparaq yəhudi uşaqlar üçün “Yetimlər Evi” yaradıb və ömrünün axırınadək ona rəhbərlik edib. Eyni zamanda yazıçılıqla məşğul olub, “Uşaqları necə sevməli” adlı kitab yazıb. “Yetimlər Evi”ndə uşaqların özünüidarəetməsi sahəsində novator ideyalarını tətbiq edib, pedaqogikanın uşaqlar haqqında elm deyil, insan haqqında elm olduğunu irəli sürüb. Y.Korçakın uşaqlar üçün yazdığı çoxsaylı əsərləri, tərbiyə haqqında yazdığı 20 kitabı, məqalə və gündəlikləri uşaq psixologiyasının dərinliklərini öyrənməkdən ötrü qiymətli mənbədir, bu əsərlər yazıçını dünyanın ən böyük pedaqoqları sırasına qoyur. Təsadüfi deyil ki, 1978-ci il UNESCO səviyyəsnidə Yanuş Korçak ili elan olunub. Korçakın qəhrəmanlığı və əzabkeşliyi əfsanəyə çevrilib, haqqında çoxlu əsərlər yazılıb və filmlər çəkilib, Polşada və Yerusəlimdə abidələri ucaldılıb. 1942-ci ildə hitlerçilər “Yetim Evini” köçürmək əmrini verəndə, Yanuş Korçak 200 uşaqla birlikdə yük vaqonlarına doldurulub qaz kamerasına göndərilir. Son anda Korçakın azad olunmaq əmri gəlir. Lakin, Y.Korçak uşaqlardan ayrılmaq istəmir, könüllü olaraq onlarla birlikdə ölümü seçir.
Yanuş Korçak
Uşağı necə sevməli
UŞAQ AİLƏDƏ
1. NECƏ, NƏ VAXT, NƏ QƏDƏR, NIYƏ?
Cavab gözləyən xeyli sayda sualın, həllini tələb edən çox sayda şübhənin olacağını qabaqcadan hiss edirəm. Cavabı da verirəm:
– Bilmirəm.
Kitab, sən hər dəfə onu kənara qoyaraq, fikirlərinin saplarını toxumağa başlayanda məqsədinə çatır. Yox, əgər, səhifələri vərəqləyərək, dəqiq göstərişlər və reseptlər axtarışı ilə, bu göstərişlərin azlığına dilxor olursansa, bilməlisən: bu kitabda məsləhət və təlimatlar varsa da, onlar müəllifin iradəsindən asılı olmayaraq meydana çıxıb.
Tanımadığım valideynlərin naməlum şəraitdə mənə tanış olmayan uşağı necə tərbiyə edə biləcəyini, bunu necə bacaracaqlarını bilmirəm və bilə də bilmərəm .
“Bilmirəm” kəlməsini, elm üçün həqiqətə getdikcə yaxınlaşan yeni fikirlərin yarandığı, doğulduğu dumanlığa bənzətmək olar.
“Bilmirəm” – bu, analitik fikirləşməyə öyrədilməmiş ağıl üçün qorxuducu boşluqdur.
Mən uşaq haqqındakı müasir elmin sirli, həyatla və heyrətləndirici gözlənilməzliklərlə dolu yaradıcı “bilmirəm”ini anlamanızı və sevmənizi istəyirəm.
Anlamanızı istəyirəm: heç bir kitab, heç bir həkim sizin öz ciddi fikrinizi, öz diqqətli baxışınızı əvəz edə bilməz.
Analığın qadını nəcibləşdirdiyini, onun yalnız ana olaraq, mənən yetişdiyini tez-tez eşitmək olar. Həqiqətən, analıq öz parlaq alovu ilə qadının mənəvi varlıq vəzifələrinə aydınlıq gətirir, lakin bu vəzifələri nəzərə almamaq, qorxaqcasına sonraya saxlamaq, onları paket halında pulla əldə edə bilməməkdən incimək də mümkündür.
Sənə lazım olan fikirləri hasil etməyi kiməsə tapşırmaq öz körpəni doğmağı kənar qadına tapşırmaq kimidir. Özünün əzablarla doğurmalı olduğun fikirlər kateqoriyası mövcuddur, elə onlar da ən qiymətli fikirlərdir. Onlar sənin ana olduğunu, körpəyə döş, yoxsa əmcək verəcəyini, onu insan, yoxsa dişi kimi tərbiyə edəcəyini, ona rəhbərlik edəcəyini, yoxsa zorla cilovlayıb, ardınca çəkəcəyini, onunla oynayıb-oynamayacağını, ona olan zərifliyinlə biganə, yaxud səni sevməyən ərin əzizləməsinin yerini doldurub-doldurmayacağını, böyüyəndə isə taleyin öhdəsinə atıb-atmayacağını həll edir.
2. SƏN, “MƏNIM KÖRPƏM” DEYIRSƏN
Bu söz birləşməsini hamiləlik zamanı işlətməyə daha çox haqqın var. Şaftalı tumu kimi xırdaca ürəyin döyünməsi sənin nəbzinin əks-sədasıdır. Sənin tənəfüsün ona oksigen verir. Hər ikinizdə ümumi qan axır və bu qanın hər damlası sənin, yoxsa körpənin olacağını bilmir. Sənin çeynədiyin çörək dilimi onun qaçmasına yardımçı olacaq ayaqlarının, onu qoruyacaq dərinin, görəcəyi gözlərin, fikirlərini doğuracaq beynin, sənə uzadacağı əllərin, sənə “Ana!” deyə səslənəcəyi təbəssümün tikinti materialıdır.
Hələ hər ikinizin qarşısında duran o həlledici dəqiqəni birlikdə yaşayacaq, ağrıdan iztirab çəkəcəksiniz. Bir gün zəng çalınacaq: “Vaxtdır”. Bətnindəki körpə də elan edəcək: öz həyatımla yaşamağa hazıram və sən də ona səslənəcəksən: artıq özün yaşaya bilərsən, yaşa balası.
Onun üçün ağrılı olduğunu düşünmədən, güclü ürpəşmə ilə onu özündən dünyaya doğru qovacaqsan və o da, sənin üçün ağrılı olduğunun qayğısına qalmadan, qüvvətlə və cəsarətlə irəli atılacaq..
Amansız aktdır.
Xeyr. Sən də, o da onun səndən öz hissəsini götürərək, əbədi və ümumi həyat qanununa görə, ona düşəndən daha artığını götürməməsindən ötrü, birlikdə yüz minlərlə gözə görünməyən, xırda, heyrətləndirici dərəcədə tərtibli hərəkətlər edəcəksiniz.
– Mənim körpəm.
Yox. Nə hamiləlik aylarında, nə də doğuş saatlarında körpə sənin olmur.
3. DOĞDUĞUN KÖRPƏNIN 10 FUNT ÇƏKISI VAR
Onda səkkiz funt su və bir ovuc da karbon, kalsium, azot, kükürd, fosfor, kalium, dəmir var. Sən səkkiz funt su və iki funt kül doğmusan. Körpənin hər bir damlası yağış damcısı, qar dənəsi, duman, şeh, su, şəhər kanalındakı çöküntü olub. Karbon, yaxud azotun hər bir atomu milyonlarla müxtəlif maddələrlə birləşmiş, ya da bu birləşmələri dağıtmışdır. Sən yalnız olanları bir yerə toplamısan.
Sonsuzluqda asılı qalmış Yer.
Yaxın ulduza – Günəşə qədər 50 milyon mil var.
Balaca Yerimizin diametri cəmisi on millik soyumuş nazik qabıqlı 3000 millik od kürəsidir.
Alovla dolu nazik qabıq üzərində okeanlar arasında quru adacıqları var.
Quruda, ağacların və kolların, milçəklərin, quşların, heyvanların arasında insanlar qaynaşır.
Milyonlarla insan arasında sən də dünyaya nə isə gətirmisən. Bəs nə? Saplaq, tozcuq – heç nə.
O, hətta 1000 dəfə böyüdülsə belə nöqtə böyüklükdə olacaq bakteriyanın öldürə biləcəyi qədər zəifdir…
Ancaq bu heçnə dəniz dalğasıyla, küləklə, ildırımla, Günəşlə, Kainatla eyni cismdəndir. Bu tozcuq taxılla, otla, palıdla, palma ilə, quşlarla, şir balası ilə, dayça ilə, küçüklə qan qohumudur.
O, hiss edən, görən, iztirab çəkən, sevinən, sevən, ürək qızdıran, nifrət edən, inanan, şübhə edən, cəzb edən və itələyən bir varlıqdır.
Bu toz dənəsi ulduzları və okeanları, dağları və uçurumları – hər şeyi öz düşüncələriylə qucaqlayır. Ruhun məzmunu yalnız başqa miqyaslarda olan bütöv bir kainat deyilsə, bəs nədir?
Heçlikdən yaranan və daxilində Tanrını yaşadan insan təbiətinin əbədi ziddiyyəti belədir.
4. SƏN, “MƏNIM KÖRPƏM” DEYIRSƏN
Yox, bu körpə hamınındır – ana və atanın, baba və ulu babalarındır.
Kiminsə əcdadlar arasında yatan uzaq məni, kiminsə çürümüş, çoxdan unudulmuş səsi birdən-birə sənin körpəndə səslənib.
Üç yüz il əvvəl, müharibə, ya da sülh zamanı, çarpazlaşmış irqlər, xalqlar, siniflər kaleydoskopunda – qarşılıqlı razılıqlamı, zorlamı, ehtiras dəqiqəsindəmi, sevgi həzzindəmi – kimsə kimisə əldə edib, aldadıbmı, tovlayıbmı – heç kəs bilmir, kim, nə vaxt, necə, ancaq Allah bunu talelər kitabına yazıb və artıq, antropoloq onun kəlləsinin formasına, yaxud saçlarının rənginə görə təxminlər etməkdədir.
Bəzən körpə özünün atılmış, doğma ata evində yad olduğunu uydurur. Elədir ki, var: onun obrazını təkrar etdiyi şəxs bir əsr əvvəl ölüb.
Körpə xırda yığcam ieroqliflərlə doldurulmuş papirusdur, onların yalnız bir hissəsini oxuya bilərsən, bəzilərini isə pozub qaralaya və öz məzmununla doldura bilərsən.
Dəhşətli qanundur. Yox, əladır. O sənin hər bir körpəndə ölməz nəsillər zəncirinin birinci həlqəsini yaradır. Bu “yad” körpədə özünün yatmış hissəni axtar. Bəlkə də onu tapacaqsan, hətta, bəlkə inkişaf etdirə biləcəksən.
Körpə və sonsuzluq.
Körpə və əbədiyyət.
Körpə – boşluqdakı tozcuqdur.
Körpə – zamandakı andır.
5 .SƏN: “O… (ETMƏLIDIR) … ONUN … (ETMƏSINI) ISTƏYIRƏM..” – DEYIRSƏN
Sən onun oxşar olmalı olduğu nümunə axtarırsan, ona layiq həyat modelləşdirirsən.
Nə olsun ki, ətraf ortabablıq və adilikdir. Nə olsun ki, ətraf bozluqdur.
Adamlar əlləşir, eşələnir, vurnuxurlar – xırda qayğılar, əhəmiyyətsiz canatmalar, bayağı məqsədlər.
Aldadılmış ümidlər, boş-boşuna kədər, əbədi sıxıntı.
Ədalətsizlik zəfər çalır.
Buz kimi biganəlik səbəbindən soyuyursan, ikiüzlülük üzündən nəfəsin kəsilir.
İynə və caynaqlarla təchiz olunanlar hücum edir, sakit təbiətlilər özünə qapılır.
Axı adamlar yalnız əzab çəkmir, həm də ləkələnirlər.
Uşaq necə olmalıdır?
Mübariz, yoxsa əməkçi, rəhbər, yoxsa sıravi? Bəlkə, qoy, sadəcə, xoşbəxt olsun?
Xoşbəxtlik haradadır, nədədir? Ona doğru yolu bilirsənmi? Bilənlər varmı?
Другие книги автора:
Популярные книги
